ज्योतिष आणि मानवजाती
हिंदू ज्योतिष पद्धती ही हिंदूचे प्राचीन काळापासून आस्तित्वात असणारे ग्रह-नक्षत्रांच्या स्थितीवर बेतलेले एक शास्त्र आहे. ज्योतिष ह्या शब्दाचा स्रोत हा मूळ संस्कृत शब्द ज्योति मध्ये आहे. ज्योति म्हणजे प्रकाश देणारी वस्तू.
अमेरिकन हेरिटेज डिक्शनरीने ज्योतिषशास्त्राची व्याख्या केली आहे की खगोलीय पिंडांच्या स्थानांचा आणि पैलूंचा अभ्यास या विश्वासाने की त्यांचा नैसर्गिक पृथ्वीवरील घटना आणि मानवी घडामोडींवर प्रभाव आहे. ग्रहांचे निरीक्षण हा ज्योतिषशास्त्राचा आधार आहे. ज्योतिषशास्त्राची प्रथा प्राचीन काळीही प्रचलित होती. ज्योतिषशास्त्राचा इतिहास हा सभ्यतेचा एक महत्त्वाचा भाग आहे आणि तो मानवी वंशाच्या सुरुवातीच्या काळात परत जातो. जगातील काही सुप्रसिद्ध सभ्यतांनी या क्षेत्राचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला. उदाहरणार्थ, प्राचीन चिनी संस्कृती, इजिप्शियन सभ्यता, प्राचीन भारतीय सभ्यता इत्यादी सर्वांनी ज्योतिषशास्त्राचा सराव कधी ना कधी केला. इस्लामच्या आगमनापूर्वी अरबांनी ज्योतिषशास्त्राचा अभ्यास केला. खगोलशास्त्राच्या क्षेत्रात अरब खूप प्रगत होते.
प्राचीन बॅबिलोनी लोकांनी ज्योतिषशास्त्राचा वापर केला असावा. बॅबिलोनियन लोकांनी सूर्य, चंद्र आणि ग्रहांच्या नंतर आठवड्याचे दिवस नाव दिले. कुंडलीची बारा घरे ठरवणारेही ते पहिले होते. बगदाद आणि दमास्कस ही प्राचीन काळी ज्योतिष आणि खगोलशास्त्राची केंद्रे म्हणून ओळखली जात होती. ज्योतिषशास्त्राच्या विकासात इजिप्तने मोठे योगदान दिले. असे मानले जाते की राशीच्या काही ज्योतिषीय चिन्हे इजिप्तमध्ये उद्भवली आहेत.
ग्रीक खगोलशास्त्रज्ञ टॉलेमी हा ज्योतिषशास्त्रावर पुस्तक लिहिणारा पहिला माणूस होता. आज आपल्याला माहित असलेले सूर्य चिन्ह ज्योतिषशास्त्र त्याने संहिताबद्ध केले. टॉलेमीने त्यांच्या परिभ्रमण हालचालींच्या ज्ञानाद्वारे एकमेकांच्या आणि पृथ्वीच्या सापेक्ष खगोलीय पिंडांच्या स्थानांचा अंदाज लावण्याचा प्रयत्न केला. त्यांच्या काळात ज्योतिष हा खगोलशास्त्राचा एक भाग होता. नंतर खगोलशास्त्र हे एक अचूक विज्ञान बनले आणि ज्योतिषशास्त्र हा धर्मशास्त्राचा एक भाग राहिला.
चीनी ज्योतिषशास्त्रात धातू, लाकूड, पाणी, अग्नि आणि पृथ्वी या पाच घटकांवर भर दिला जातो. त्यांच्याद्वारे वापरलेली राशी चिन्हे देखील ज्योतिषशास्त्राच्या इतर प्रकारांपेक्षा भिन्न आहेत.
भारताला ज्योतिषशास्त्राचा समृद्ध इतिहास आहे. भारतात वैदिक काळातही ज्योतिषशास्त्र प्रचलित होते. ज्योतिष हे वेदांगाच्या सहा शाखांपैकी एक आहे. प्राचीन हिंदू धर्मग्रंथ देखील ग्रहांच्या हालचालींच्या विविध पैलूंना आणि त्याचा मानवांवर होणार्‍या प्रभावांना खूप महत्त्व देतात. ज्योतिषशास्त्राचा अजूनही भारतात अनेकांकडून अभ्यास आणि सराव केला जातो. भारतीय संस्कृतीत ती महत्त्वाची मानली जाते. याचा उपयोग विवाह, नवीन व्यवसाय सुरू करणे, नवीन घरात जाणे इत्यादींबाबत निर्णय घेण्यासाठी केला जातो. हिंदू लोक मानतात की मानवी भाग्य किंवा दुर्दैव हे कर्मामुळे होते आणि कर्मावर ग्रहांच्या हालचालींचा प्रभाव असतो असे मानले जाते. . हिंदूंमध्ये, ब्राह्मण हे ज्योतिषशास्त्रातील सर्वोत्तम अधिकारी मानले जातात. भारतातील ज्योतिषी दावा करतात की भविष्य सांगण्याची ही एक वैज्ञानिक पद्धत आहे. ते अजूनही या अभ्यासाच्या क्षेत्राला हिंदू धर्माच्या मापदंडांमध्ये समाविष्ट करतात. हिंदू जवळजवळ एकमताने ज्योतिषीय भविष्यवाण्यांवर विश्वास ठेवतात. खरे तर धार्मिक हिंदू ज्योतिषशास्त्राशिवाय जीवनाची कल्पना करू शकत नाहीत. अधिकाधिक भारतीयांनी वास्तुशास्त्राच्या तत्त्वांनुसार घरे बांधण्यास सुरुवात केली आहे. ही प्राचीन भारतीय परंपरा ज्योतिषशास्त्रीय परिणामांद्वारे देखील शासित आहे. हिंदूंचा असा विश्वास आहे की घर बांधताना रहिवाशांची सर्वांगीण समृद्धी आणि फायदे वास्तु तत्त्वांवर अवलंबून असतात. भारतीय ज्योतिषी असा दावा करतात की ते सिद्ध करू शकतात की ज्योतिषशास्त्रीय अंदाज खरोखरच वैज्ञानिक आहेत.
जन्मकुंडली ज्योतिषशास्त्राचा एक भाग आहे. पाश्चिमात्य विकसित देशांमध्येही रोज कुंडली वाचणे हा ट्रेंड बनला आहे. पाश्चात्य मनाने नेहमीच प्रत्येक गोष्ट तपासणीच्या अधीन ठेवली आहे आणि ते पूर्णपणे वैज्ञानिक तथ्यांवर अवलंबून असतात. पण त्यामुळे पाश्चिमात्य लोकांना त्यांच्या कुंडलीचे वेड लागण्यापासून रोखत नाही. अचानक, पाश्चात्य जगाला ज्योतिषशास्त्राच्या वापराने त्यांचे भविष्य जाणून घेण्याची आणि सुधारण्याची शक्यता जागृत झाली आहे. अधिकाधिक पाश्चिमात्य लोक शक्तिशाली ग्रह आणि ताऱ्यांमुळे प्रभावित होण्याच्या शक्यतेवर विश्वास ठेवू लागले आहेत. पाश्चात्य विद्वानांनी त्यांच्या संशोधनात ज्योतिषशास्त्राचा विषय समाविष्ट केला आहे. ज्योतिषशास्त्राची गेल्या काही वर्षांमध्ये ज्या पद्धतीने छाननी आणि संशोधन केले जात आहे, त्याप्रमाणे कधीही संशोधन केले गेले नाही. या संदर्भात भारतीय ज्योतिषांनी पुढे येऊन ज्योतिषशास्त्राची ताकद जगाला दाखवायला हवी.
जय सियाराम की
ReplyDelete